5. Ազատագրական պայքարի նոր փուլը : Էջմիածնի 1677 թ. ժողովըֈ Իսրայել Օրին և նրա գործունեությունըֈ
Էջմիածնի եկեղեցական ժողով 1677 ֊ ի նպատակն էր գաղտնի խորհրդաժողովներ Հայաստանը պարսկա-թուրքական տիրապետությունից ազատագրելը։ Իսլամադավան նվաճողների ազգային, կրոնական, տնտեսական ու հարկային ծանր քաղաքականությունը, պատերազմները, գերեվարություններն ու արտագաղթերը հայ ժողովրդին մղել են ազատագրական պայքարի։ Ազատագրական շարժման կազմակերպման գործն ստանձնել է Հայ եկեղեցին։ Հայոց կաթողիկոսներն ու հոգևորականներըփութաջանորեն մասնակցել են շարժման գաղափարախոսության մշակմանը և անձամբ գլխավորել քաղաքական բանակցությունները Արևմուտքի երկրների հետ։ Իսրայել Օրին շատերիս հայտնի է, հիմա ձեզ կպատմեմ իր մասին։
Հայ ազգային–ազատագրական շարժման գործիչ է եղել Իսրայել Օրին։ Ծագում էր Պռոշյանների իշխանական տոհմից։ Իսրայել Օրու գաղափարները մեծ ազդեցություն են ունեցել ժամանակի ազգային-ազատագրական պայքարի գաղափարների ձևավորման հարցում։ Օրին հիմնել է պայքարի ռուսական կողմնորոշումը։
Սյունիքում և Արցախում ունենալով գաղափարակիցներ՝ նա արմատավորեց Հայաստանի ազատագրության գաղափարը նրանց մեջ։ Արդյունքում իր մահից մեկ դար անց Արևելյան Հայաստանը միացվեց Ռուսական կայսրությանը: Դեռ այն ժամանակ ազատագրված հայկական հողերի վրա այսօր կան հայկական երկու պետականություններ՝ Հայաստանի Հանրապետություն ու Արցախի Հանրապետություն։
6. Հայկական հարցը Փարիզի խաղաղության խորհրդաժողովում: Հայկական պատվիրակությունները Փարիզի խորհրդաժողովում: Միացյալ Հայաստանի հռչակումը: Հայկական հարցը Սան Ռեմոյի խորհրդաժողովում: Սևրի պայմանագիրը :
Հայաստանի Հանրապետության արտաքին քաղաքականության գլխավոր խնդիրը, հայկական հարցի լուծումն էր։ Պահանջ էր տրվում, Թուրքիայի տիրապետության տակ գտնվող Արևմտահայ նահանգները միացնելու Հայաստանի Հանրապետությանը և այդպիսով ստեղծել միացյալ, անկախ Հայաստան։ 1919թ հունվարին բացվեց Փարիզի խաղաղության կոնֆերանսը, Անտանտի երկները պետք է հաշտության պայմանագիր կնքեին պարտված Քառյակ միության երկրների հետ։ Անտանտի «փոքր դաշնակիցն» էր համարվում նաև Հայաստանը, որովհետև նա մասնակցություն էր ունեցել պատերազմին և կրել վիթխարի կորուստներ։ Հայաստանի շահերը պատշպանելու համար Փարիզ մեկնեց Հանրապետության պատվիրակունթյունը՝ Ավետիս Ահարոնյանի գլխավորությամբ։ 1912 թվականից Փարիզում գործում էր մեկ այլ՝ հայ ազգային պատվիրակություն՝ Պողոս Նուբար Փաշայի գլխավորությամբ։ Հայաստանը ներկայացրեց մի հուշագիր 1919թվականի փետրվարին, որով դաշնակից պետություններից պահանջվում էր ՀՀ֊ին միացնել Արևմտահայ մի շարք նահանգներ՝ ծովային ելքով։ Հայաստանի համար շատ կարևոր էր մանդատի հարցը, որը կստանձնի ԱՄՆ֊ը։ Սակայն ԱՄՆ֊ի սենատը հրաժարվում է ընդհունել։ 1920 թվականի ապրիլին, Իտալիայի Սան Ռեմո քաղաքում, կայացավ Անտանտի և Օսմանյան Թուրքիայի հաշտության նախագիծը, այստեղ հստակեցվեցին նաև հայկական հարցի հետ կապված մի շարք խնդիրներ՝ մանդատի, տարածքների, ռազմական օգնության և այլն։
Եկեք հիմա ներկայացնեմ Սևրի պայմանագիրը։ Սևրի հաշտության պայմանագիրը ստորագրվել է 1920 թ օգոստոսի 10-ին Սևրում, Թուրքիայի սուլթանական կառավարության և 1914-18 թթ Առաջին համաշխարհային պատերազմում հաղթած դաշնակից պետությունների միջև։ Հայաստանի հանրապետության անունից պայմանագիրը ստորագրել է Ավետիս Ահարոնյանը։ Նա և արևմտահայության ներկայացուցիչ Ազգային պատվիրակության ղեկավար Պողոս Նուբարը գլխավոր դաշնակից պետությունների հետ կնքել են լրացուցիչ պայմանագիր՝ ազգային փոքրամասնությունների իրավունքերի, դիվանագիտական և առևտրական հարաբերությունների վերաբերյալ։ Միջազգային իրավունքի տեսակետից Հայաստանի Հանրապետությունը, որպես պայմանագրի մասնակից, դե յուրե ճանաչվում էր պայմանագիր ստորագրած մյուս բոլոր պետությունների կողմից։